Archief Frits de Coninck

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

16 Kunstenaars uit Brabant 500 jaar Bouvigne 700 jaar beeldhouwkunst A.r.t.-galerie Alexander Schabracq Alexej Von Jawlensky Amerika Andy Warhol Anne Roorda Arie de Groot Auke de Vries BOA Bart van Hoek Beelden in het Tongerlohuys Birgitt van Bracht en Jan Vaes Breda Fotografica Carolein Smit Cees van Gastel Charles Clough Charlotte van Pallandt Crossing Over Changing Places Cultureel Gekleurd De Loods De eigen tijd Diana Rattray Edwin Janssen Edy de Wilde Filia den Hollander Frank Van den Broeck Franse kunst Franz Immoos Galerie De Verbeelding Galerie Kokon Galerie Liesbeth Lips George Steinmann Ger Dekkers Germinations Gert Rietveld Hans Klein Hofmeijer Hans Mutsers Helen Vergouwen Jaap de Vries 2 Jack Poell Jeff Wall Joelle Tuerlinckx Johan Claassen John Baldessari John van Gils Jos Dirix Karel Goudsblom KunstRAI MUHKA Man Ray Marijke Hooghwinkel Martin van Vreden Maud Verbruggen Michael Ryan NBKS NBKS fotowerk Nigel Kent Orna Wertman Paladino Panamarenko Park Middelheim Paul Beckers Peter Oosterbos Philippe Cazal Pjotr Mueller Portretten uit de 17e eeuw Quintijn van Eyk Remko Schultheiss en Roel QoQo Rene Magritte Renee Rohr Roman Cieslewicz Roni Horn Rotterdam in de jaren zestig Simcha Roodenburg Sjef Voets St.-Joost Teunn Nijkamp Tom Molenaars Tvadar Csontvary Varia Veronica Hustinx Watt Wereld op zolder Willy Looyen Wolfgang Laib Wolfslaar Zomer in Boymans De grotesken van Magritte Rene Magritte (1898 - 1967) wachtte nog steeds op zijn eerste tentoonstelling in Parijs. Hij behoorde tot de belangrijkste surrealisten en Parijs was de hoofdstad van het surrealisme. Maar tot een verbinding van die twee reputaties was het nog nooit gekomen. Het was Magrittes grote ambitie, maar een uitnodiging voor een tentoonstelling had hem nog nooit bereikt. Hij had letterlijk geld mee willen brengen, tot in 1948 een kleine, hem onbekende kunsthandel in de Rue Faubourg-St. Honore hem vroeg werk daar tentoon te stellen. Gretig nam hij het aanbod aan. Maar hij had en verrassing in petto, hij had nog een rekening uitstaan die vereffend moest worden. Iemand als Andre Breton, de paus van de surrealisten, moest niet veel van hem hebben. Magritte werd wel erkend als een belangrijk schilder maar niet gewaardeerd. Voor de Fransen die een dedain gevoelden voor alles wat van buiten kwam, schilderde de Belg Magritte veel te droog. Waardering ondervond hij intussen wel met belangrijke exposities in Londen, Brussel en New York. Magritte zou de Parijzenaars eens iets laten zien. Met zijn vriend, de surrealistische schrijver en communist Louis Scutenaire, broedde hij op een manier om de Fransen een onbehoorlijke klap recht in het arrogante gezicht te geven. En dat door Belgen wier Frans de Parijzenaars beschouwden als boers dialect. Een dubbele vorm van minachting. Zoals Scutenaire het formuleerde: "Moeten we onze bek houden, niks doen ? Zoals koeien die naar de slachtbank worden gevoerd ?" Zover liet Magritte het inderdaad niet komen. In vijf tot zes weken maakte hij negenendertig gouaches en schilderijen, waarvan hij er een aantal antedateerde omdat men anders niet zou geloven dat ze van de hand van een schilder waren. Ze van een oudere, valse datum voorzien maakte dat waarschijnlijker. Het was ook ongelooflijk wat er te zien was. Een fantastische verzameling stijlen door elkaar: impressionisme, fauvisme, expressionisme, alles waar de Fransen zo gek op waren. Lachwekkende strips, pornografische tekeningen, knettergekke teksten en een baldadige inleiding van Scutenaire. En de geschilderde figuren het liefst uitgedost in geruite stof zoals het plastic van de keukentafel en gehuld in vilten pantoffels, een parodie op het burgerlijke provincialisme in het mondaine Parijs. Dit ensemble, dat onder de naam "periode vache" (zoiets als gemene periode) de kunstgeschiedenis is ingegaan, wordt op het ogenblik tentoongesteld door galerie Ronny Van De Velde in Antwerpen. Eerder waren werken uit de Parijse tentoonstelling te zien op de Magritte-retrospectieve in 1978 en op de grote Westkunst-tentoonstelling in Keulen in 1981. Van De Velde heeft er een historische reconstructie van gemaakt, aangevuld met foto's, filmbeelden en vitrines met documenten en, het allerleukst, pijpen, speelgoedkonijntjes, pantoffels en petten in allerlei koddige varieteiten. Een geweldige belevenis deze tentoonstelling, waar historisch belangrijke dingen zijn te zien, waar veel te lachen valt en waar vooral mooie schilderkunst valt te zien. En wel heel anders dan we van de overbekende Magritteschilderijen gewend zijn. Het kennelijk plezier waarmee Magritte de Vache©werken geschilderd heeft straalt er langs alle kanten vanaf. De oudste zijn in duidelijk impressionistische stijl geschilderd. Le Lyrisme (1947) toont een veelheid aan penseelstreken en kleuren die naast elkaar gezet zijn waardoor de kleuren zich mengen voor het oog en er een tastbare atmosfeer ontstaat. Het werk stelt twee peren voor in een verder vrije ruimte: een echte peer en een peer als cartoon van een mensenkop, waarmee Magritte wellicht verwijst naar de historische cartoon van koning Louis©Philippe uit het revolutiejaar 1848. Zo'n verwijzing zou in ieder geval passen in de poging tot provocatie die hij met deze tentoonstelling bedoelde. Hij schildert even gemakkelijk in de stijl der Fauvisten, kleuren naast en door elkaar gebruikend die als vloekend golden. En soms is het palet wel heel heftig zoals in Le stropiat (De verminkte, 1948) waar paars, rood, rose, wit, bruin, geel om maar te zwijgen over alle verbindingen, het beeld vullen. Tegelijk heeft dit werk ook iets surrealistisch. Magritte componeerde daarmee een onwerkelijke combinatie van werkelijke dingen. De man rookkt zeven pijpen in een keer. Vijf in zijn mond, een in z'n baard, een in z'n linkeroogkas en een in z'n voorhoofd. Hij toont ons de tijd, zijn hoofd gaat in rook op en zijn boegbeeld is een fantastische drankneus. Die neus komen we in verschillende gedaantes tegen, daar had Magritte duidelijk iets mee. In een andere versie van De verminkte heeft de neus er twee broertjes bij gekregen en zijn de drie gemaakt van de geruite stof waar de klassieke pantoffel van gemaakt werd (wordt ?). Soms heeft de neus het aanzien van een reuzepenis. Een van de mooiste schilderijen is De bergbeklimmer, evenals de meeste ander titels misleidend. Een kleine groene neushoorn beklimt een Ionische zuil met cannelure in blauw. Een surrealistische grap, zeker, maar in de eerste plaats is het, hoe onwerkelijk ook, schitterend geschilderd. Ingehouden en diep van kleur met mooi, verglijdend licht en een blauwe schaduw. De achtergrond is rood en leeg een houdt het tafereel bij elkaar. Wat in de werkelijk niet kan, kan dus op een haast vanzelfsprekende manier in de geschilderde wereld van Magritte. En daarmee kom ik aan een wezenlijk aspect van het kunstenaarscap van Magritte dat deze historische reconstructie ondubbelzinnig aan de orde stelt. Het vache©ensemble toont Magritte allereerst als schilder in een uitbarsting van schilderplezier. Het is de kunstgeschiedenis (en hij zelf overigens ook !) die hem indeelt bij het surrealisme, maar in zijn beste werken is er mijns inziens zo weinig surrealisme te ontdekken. Magritte was schilder die schilderkunstige oplossingen bedacht voor schilderkunstige problemen. En dat is heel iets anders dan het uitvoeren van een theoretisch programma zoals Andre Breton en consorten dat bedachten en beschreven. De ware surrealist bevrijdde zijn geest van alles wat hij dromen kon in een zo direct mogelijke stijl, met uitsluiting van elke rationele controle. Dat klinkt bevrijdend, en dat was het in de late jaren twintig ook, maar in de praktijk leverde het surrealisme al vlug gortdroge schilderijen op, bedenkselsoep van Max Ernst bij voorbeeld. De ironie van de kunstgeschiedenis wil dat de leider van de surrealisten, Breton, juist die droogheid aan Magritte verweet die nota bene veel meer in schilderkunst dan in de uiterste krochten van zijn geest geinteresseerd was. De tentoonstelling van de vache-werken, bedoeld om Parijs van zijn ongelijk ten opzichte van Magritte te overtuigen, werd een mislukking. In het gastenboek niet anders dan beledigende opmerkingen, die vooral afkomstig waren van aanhangers van Breton. Er werd ook helemaal niets verkocht. Magritte liet ze gewoon achter in Parijs waar ze jaren bleven staan. Zelf had hij overigens, naar eigen zeggen, wel door willen gaan met dit soort werk. Hij schreef aan zijn vriend Scutenaire: "Ik zou het Parijse experiment nog intenser willen voortzetten. Daartie ben ik van nature geneigd, de langzame zelfmoord © maar er is Georgette en mijn weerzin om oprecht te zijn." Georgette was zijn vrouw die veel invloed heeft gehad op de carriere van haar man. Maar of zij het was die hem weer de bekende richting instuurde, is zeer de vraag. Magritte was ook een pantoffelheld die weer op het oude pad voortging dat uiteindelijk leidde tot groot verkoopsucces. Laat, maar toch. Galerie Ronny Van De Velde, IJzerenpoortkaai 3, Antwerpen, tot 26 juni.