Adriaan Seelen
Alex Kiefmeijer
Anish Kapoor
Ben Hoezen
Birgitt van Bracht 2
Boymans-van Beuningen
Cady Noland
Carel Visser
Caro
Chassetheater
Cultureel Gekleurd
Dada
De Pont
De Ringeloor
De stadscollectie
Desert Tracks
Drie vrouwelijke schilders
Edy de Wilde
Elly Stegeman en Ludo Bekkers
Emile van der Kruk
Enk de Kramer
Eric Hirdes
Erik Prins
Eugeen van Mieghem
Giorgio Morandi
Grafiek in het Tongerlohuys
Hannema
Hans Landsaat
Hans Luiken
Het portret
Het verhalende
Huub Bruls
Ignatiusziekenhuis
Jaap de Vries
Jacques van Alphen
Jan Andriesse
Jeanne Munsterman
Jeroen Doorenweerd
Jiri Kolar
John van Gils
Jos Blersch
Kars Persoon
Klaar van der Lippe
Kopper en Van Ham
Kunst van Vlaanderen en Spanje
Laatmiddeleeuwse prenten
Lokaal 01 - 1
Lokaal 01 - 2
Luc Tuymans
MUHKA
Marijke Fitz Verploegh
Martje Verhoeven
Matthew Barney
Michel van Overbeeke
NBKS 1
NBKS 2
Naus en Kleinepier
Nederlandse tekeningen 2e helft 19e eeuw
Nieuwe beelden
Noordbrabants Museum
Paul Thek
Per Kirkeby
Piet Berghs
Piet Dieleman
Pyke Koch
Reinoud van Vught
Richard Price
Rob Mohlmann
Rob Moonens
Simon Benson
Stadscollectie Breda, deel I
Textiel
Thierry de Cordier
Tina Onna
Tom Wesselmann
Ton Slits
Tongerlohuys
Toon Kuypers
Torsten Haake-Brandt
Un cercle d'amis
Voorwaar
Wainer Vaccari
Walter Swennen
Wolfslaar
Wouter van Riessen
|
De beelden van Per Kirkeby
Zo wordt het beeld zelf museum. Wat de Deen Per Kirkeby ontworpen
heeft als een grote sculptuur in baksteen voor en in
Park Middelheim in Antwerpen, biedt tijdelijk een beschutte
plaats aan tien van zijn kleine, bronzen beelden. Het idee van
huis opgeroepen door het materiaal baksteen, wordt concreet.
Een heel eenvoudige en vanzelfsprekende verbinding tussen idee
en werkelijkheid. De beelden vinden een thuis in wat alleen in
concept als een huis bedoeld was. Maar dat als een autonoom
beeld in baksteen gerealiseerd is. Dit ter gelegenheid van de
belangrijke presentatie van zijn beelden, architektuurmodellen
en tekeningen.
In 1993 schiep Kirkeby voor de grootse uitbreiding van beeldenpark
Middelheim zijn bakstenen gebouw. Hoge bakstenen
muren, zonder dak, met een plattegrond van drie cirkels en
drie vierhoeken met muren verbonden. Het bouwsel is een afscheiding
van de natuur eromheen, een formulering van de grens
tussen buiten en binnen. Maar "binnen" bestaat slechts als
idee, als schijn zelfs. De wandelaar die van over de grasvlakte
in het park komt aanlopen, ziet een bakstenen volume dat
zich van veraf ontoegankelijk toont. Dat geen "binnen" toelaat.
Maar dichtbij gekomen vindt de kijker kleine openingen
in de muur die een toegang op mensenmaat geven tot iets wat je
als een hoog uitgevallen labyrint ervaart. De grote monoliet
van buitenaf blijkt te bestaan uit kleine binnenruimtes die
afwisselend rond en vierkant zijn en door gangen worden verbonden
tot een plattegrond. Meters hoge wanden in baksteen,
perfect gevoegd, mooi en eenvoudig. Maar wat in aanzet een
beschutte plek is, een daad van cultuur die je voor even
isoleert van de natuur, blijkt maar een gedeeltelijke afscheiding.
Wat je als een gebouw ervaart, heeft wonderlijk helemaal
geen dak. En zo sta je even zo goed binnen als buiten. In
direkte verbinding met licht, lucht en weer.
Het bakstenen bouwwerk van Per Kirkeby is een metafoor voor
ruimte die de beeldspraak voor even (tot 3 september) aflegt
en werkelijkheid wordt. Tien kleine bronzen beelden van Kirkeby
zijn op sokkels her en der in het bouwsel geplaatst. En
daarmee is het grote, bakstenen beeld zelf ook tentoonstellingsruimte
geworden. Een natuurlijk kader voor beelden die
uit eenzelfde geest geboren zijn. Gemiddeld ongeveer een halve
meter hoog en breed, in titel verwijzend naar delen van het
menselijk lichaam: hoofd, arm en neus. De titel is een soort
van legenda voor de duiding van de vorm die pas in tweede
instantie om een betekenis vraagt. Dat wil zeggen een betekenis
die verwijst naar iets in de werkelijkheid buiten het
beeld. Want allereerst zijn de beelden van Kirkeby puur beeld.
Gekneed in klei, gevormd in gips en gegoten in brons. Het
volume is duidelijk. De verspringende vormen definieren een
omvang die steeds wisselt naar gelang het standpunt van de
kijker. En die positie wordt weer mede beinvloed door de
overgelaten ruimte in de bakstenen omgeving. De beelden staan
ineengedoken temidden van muren die er ver bovenuit reiken.
Het donkere brons legt een nadruk op wat we de massa van het
beeld noemen. Het gevoel met een zwaarte te maken te hebben
die het beeld substantieel maakt. Als een klomp zwart en bar
basalt. Het is typisch voor de beelden van Kirkeby dat de
beleving van volume en massa voorgaat voor de waarneming van
de vorm. Het is als in het rotslandschap: eerst is er de
onwrikbare steenklomp en pas daarna associeren wij die met een
vorm en dus met een betekenis. Door de beelden namen te geven
als Arm en Hoofd, Grote Neus, Hoofd en Arm legt Kirkeby een
relatie met ons lichaam en verwijst eigenlijk weer terug naar
het beeld zelf. Een fysieke substantie.
De plaats van Kirkeby's paviljoen in de wijdte van Park Middelheim
wordt benadrukt door de opstelling van zeven grotere
bronzen beelden die er als merktekens naartoe leiden. De zeven
bronzen zijn op rij geplaatst daar waar de ruimte wringt. Waar
het bos zich vernauwt, het brede voetpad de ruimte verkleint
en de kijker op weg naar het paviljoen de beelden niet kan
ontlopen. Deze beelden zijn wat meer amorf dan de kleine
bronzen uit het paviljoen. Een vorm tussen het menselijke en
het vegetatieve in. Door hun plaats zijn het vooral zwarte
tekens die dreigend afsteken tegen het groen van de achterliggende
bomen. Dat geeft hen ook iets van een tekening in de
vrije ruimte. Maar het zijn en blijven onmiskenbar monumentale
beelden. Met een sterke nadruk op de kneedbaarheid van het
materiaal wat een schitterende huid oplevert. Het speelveld
voor licht en schaduw die zodoende ook beweging in het beeld
brengen. Ze zijn zo neergezet dat ze in hoogte oplopen, richting paviljoen.
De bakstenen sculptuur van Kirkeby is een blikvanger in Middelheim,
een soort van psychologisch centrum. Het trekt aan om
de raadselachtigheid van zijn dominante volume en is van
overal zichtbaar. Net als trouwens de reusachtige houten
sigaar van de Brit Richard deacon die even weg is geweest voor
restauratie (na 2 jaar al!) en nu weer in alle stilte zijn
eigen schaduwen staat te vangen aan de rand van de grasvlakte.
De iets verder weg staande installatie van de Vlaamse architekt
Charles Vanden Hove is een ander beeld dat een verhouding
aangaat met het bouwsel van Per Kirkeby. Waar in beide
gevallen op het eerste oog sprake is van bouwen, dringt zich
toch de vraag op naar de essentie van architektuur en langs
die weg naar die van sculptuur. Het bouwsel van Vanden Hove is
minimaal, een geraamte, een abstractie van architektuur. Op
een groot plateau heeft hij grijze, hardstenen, vierkante
kolommen overeind gezet in precieze rijen met voldoende tussenruimte
om er tussendoor te lopen. De kolommen zijn verbonden met
architraven, wat het idee oplevert van het restant van
een klassieke tempel. Het is het idioom van de archtitekt.
Terwijl je nergens in deze constructie het gevoel hebt echt
beschut te zijn, vertegenwoordigen de bouwelementen toch het
idee van muren en dak. Niet gerealiseerd maar toch. Een bouwwerk
in abstracto. Want het wezen van de architektuur is het
afsluiten van een ruimte met een dak. En dat idee heb je hier.
En dat is precies wat in het bouwsel van Kirkeby ontbreekt. En
daarom is zijn werk geen architektuur maar sculptuur. Er zal
geen architekt te vinden zijn die alleen maar muren overeind
zet. Daarbij, de muren van Kirkeby zijn heel concreet, heel
fysiek waardoor ze een ruimtelijke ervaring op zich zelf zijn
zonder vraag naar het funktionele aspekt. Het baksteen van
Kirkeby is sculptuur. Veel meer dan de construktie van Vanden
Hove. De funktie van een thuis voor zijn bronzen beelden is
maar voor even.
Per Kirkeby is een Deen, in 1938 in Kopenhagen geboren, die
van huisuit eigenlijk geoloog is. Zijn beeldend werk legt een
grote interesse voor architektuur bloot. Getuige onder andere
de kleine bronzen modellen en vooral de schitterende tekeningen
die tentoongesteld worden in het Braempaviljoen aan de
andere kant in het Middelheimpark. De tekeningen tonen het
gevecht tussen constructie en vrije expressie, tussen wat de
geest bedenkt en wat het potlood of waterverfpenseel in de
hand uitvoert. Maar uit die verbinding van het rationele en
het intuitieve komt altijd een beeld tevoorschijn dat staat.
Net als in zijn associatieve teksten die ter gelegenheid van
deze belangrijke presentatie zijn vertaald in het Nederlands
en in boekvorm uitgegeven onder de titel "Nabeelden". Vluchtige
notities van een gedreven kijker.
Middelheim, Openluchtmuseum voor beeldhouwkunst, Middelheimlaan 61,
Antwerpen; tot 3 september
|