Antonietta Peeters
Arie Berkulin
Artis
BOA 1
BOA 2
Beelden in Zoersel
Bernd Lohaus
Buitenmaatse grafiek op de grens
Co van Assema
Colin Lowe
De Verbeelding
De geur van hout
De muze als motor
Dick Fluitsma
Eddy Posthuma de Boer
Eelco Brand
Een ander mensbeeld
Emily Boekhout
Esko Mannikko
Felicien Rops
Franka Beijers en Marc Koreman
Geert van de Camp
Gerrit Sol
Gilbert and George
Grafiek
Guido Geelen
Guillaume Bijl
Hans Greep
Hendrik Nicolaas Werkman
Henk Visch
Het gegeven beeld
Jack Poell
Jacomijn den Engelsen
Jan Dibbets
John Koermeling
Jos Boetzkes
Kunst in Rijen
Lidwien Kraakman
Marc Nagtzaam en Eelco Veenman
Marie-Therese Colen
Martha van Meurs
Mattie Schilders
Miek en Harry Vlamings
Nicolas Dings
Noor de Rooy en Piet Vloemans
Opvattingen van schilderkunst
Otto Egberts
PJ Roggeband
Panamarenko
Paul Haentjes
Paul van der Eerden
Petra Boshart
Rosan Bosch
Ru van Rossem
Ruimte in de kunst
Sal Meijer
Sarah Lucas
Shelter
Simon Woudwijk
Soil and ceil
Surrealisme
Theo Kuijpers
Ton Slits
Tony Cragg
VBBKZN
Wat betreft Japan
Willem Adams
Willem de Kooning
Wouter van Riessen
Zomerbeelden
Zomeropstelling
|
De metaforen van Henk Visch
Het Openluchtmuseum voor Beeldhouwkunst Middelheim in Antwerpen
heeft ruimte gemaakt voor beelden van Henk Visch (1950, Eindhoven).
In het park dat hem zo dierbaar is, heeft hij in totaal
zo'n achttien beelden geplaatst die zijn werk ook eens in onderling
verband laten zien. Individuele beelden van Henk Visch
kom je vaak tegen, maar te weinig in een grotere, eigen context.
Dat is juist bij hem zo belangrijk omdat zijn beelden zo
op zichzelf staan, zo'n eigen wereld vormen die meer toegang
biedt naarmate de beelden meer kans krijgen elkaar te versterken.
De beelden van Henk Visch zijn uitgesproken communicatief,
met elkaar zowel als met de beschouwer. Die uitwisseling van
gedachten en betekenis krijgt deze zomer in Middelheim kans.
Voor Middelheim
In het nieuwe Middelheim, aan de overkant van het kasteel, zijn
in de grote, open ruimte vier beelden geplaatst, van recente
datum. In het klassieke-beeldenpark staat te midden van bronzen
sokkelbeelden het verrassende, vuurrode beeld "Morgen is alles
anders", drie duikelaars die zo maar de kunstgeschiedenis-volgens-Middelheim
op zijn kop zetten. In het Braempaviljoen staan
en hangen twaalf kleinere beelden in een diversiteit van materiaal
en daar vlak in de buurt, tussen het geboomte, moet volgens de
plattegrond het beeld "Voor Middelheim" zich bevinden.
Wat je daar zoekend en lopend ziet, zijn lelijke trollen van de
Belgische beeldhouwer Reinhoud die (terecht) een obscuur bestaan
in de marge van Middelheim leiden. Het beeld van Visch
blijkt er toch te zijn: hoog aan de stam van een jonge beukenboom
zitten drie vazen met kunststof bloemen, misschien een
particulier eerbetoon van Visch aan Middelheim, maar als beeld
verre van de verbeeldingskracht die zijn werk zo kenmerkt.
De plaats van Henk Visch
Goed dat er weer eens een groter overzicht van zijn werk is,
maar typisch is het eigenlijk wel dat dat in Belgie plaats
heeft. Zijn enige grote overzicht dateert al weer van 1989 in
het Van Abbemuseum in Eindhoven, en dat is hoogst merkwaardig
voor een beeldend kunstenaar die allerwegen (in Nederland, maar
vooral ook daarbuiten) als belangrijk en spraakmakend wordt
beschouwd. Hij vertegenwoordigde Nederland op de Biennale van
Venetie in 1988 en werk van hem was ook te zien op de Dokumenta
in Kassel in 1992. De museale aandacht voor zijn oeuvre sinds
zijn debuuttentoonstelling in 1981 in het Apollohuis in Eindhoven
is dan eigenlijk maar beperkt. Alsof men er niet goed raad
mee weet, alsof men die volstrekt eigenzinnige beelden die zich
bij voorkeur van geen trend iets aantrekken, niet kan onderbrengen
in de eigentijdse kunstgeschiedenis die men (museumdirecteur,
curator, tentoonstellingsmaker) zelf zo graag maakt.
In Nederland is Henk Visch wel vaak met losse beelden vertegenwoordigd,
zoals in een overzicht van hedendaagse kunst het
Noordbrabants Museum in 1993 en vorig jaar in de derde versie
van Wolfslaar in Breda.
Dat Visch in Belgie zo graag getoond wordt, moet iets te maken
hebben met het karakter van zijn werk, en dat zou tegelijk
moeten verklaren waarom hem in Nederland verhoudingsgewijs
weinig grote aandacht ten deel valt. Zijn beelden hebben niet
dat nadrukkelijke en exclusieve formalisme dat zoveel Nederlandse
beeldende kunst onderscheidt. Die verenkelde aandacht
voor vorm en materiaal. Bij Henk Visch is de inhoudelijke betekenis
van het beeld, de betekenis die door de verbeelding op
gang gebracht wordt, minstens zo belangrijk. Die betekenis
heeft bij hem een sterk literaire, poetische component. Dat
aspect van zijn beelden vindt een natuurlijke weg in de beeldende
kunst in Belgie die een verhalende traditie heeft. Wat
overigens niet altijd en vanzelfsprekend een goed beeld oplevert,
zoals die mormels van Reinhoud aantonen.
Een sprong in de geschiedenis
Tussen de verscheidenheid aan klassieke sokkelbeelden uit de
twintigste eeuw staat, volkomen onverwacht, het beeld "Morgen
is alles anders". Het zijn drie vuurrode objecten van polyester,
ongeveer een meter zestig hoog, drie in getal. De plaats
is het oudste deel van Middelheim, daar waar het park rijk
gevuld wordt door bronzen beelden uit de eerste helft van onze
eeuw. Veel beelden en niet altijd de beste. Een aantal ervan
toont de ontwikkeling van het beeld in hoofdlijnen: van een
naar de natuur gemaakt en dus gelijkend portretbeeld uit de
negentiende eeuw, tot stand gekomen ter verheerlijking van een
persoon, naar het vrije beeld dat meer van de persoonlijkheid
van de maker dan van het (toevallige) object zegt. Maar op de
sokkel staan ze allemaal nog. Als aankondiger van de vrijheid
die het beeld zich zal verwerven in onze moderne kunst staat
daar het schitterende beeld van Rodin: het stelt nog steeds
iets voor, in dit geval Honore de Balzac, maar de losse beweging
in de ruimte is al zo duidelijk aanwezig dat de autonomie
zichtbaar wordt die het moderne beeld zal kenmerken. Verder
staan daar als belangrijke scharnieren in de kunstgeschiedenis
beelden van Jean Arp, Aristide Maillol, Germaine Richier, Oscar
Jespers, Henry Moore etc. En ineens slaat de geschiedenis in
Middelheim een halve eeuw over en staan daar in vlammend rood,
direct op de grond dus zonder sokkel, de drie gratien van
Visch. Je kunt ze ook duikelaars noemen met die brede ronde
basis en die spitse top, of enorme peren in rode wijn gestoofd,
of wat je als kijker ook wil zien.
Meerduidigheid
Wat de betekenis aangaat hebben beelden van Henk Visch een
duidelijke polyvalentie. Er is in de eerste plaats altijd sprake
van een herkenbare vorm die zich laat benoemen. Een soort
van grondbetekenis. Maar tegelijk is het beeld ook weer voldoende
amorf om de kijker een vrijheid van interpretatie mogelijk
te maken, een uitleg waartoe bijna altijd concrete aanleiding
bestaat. Een beeld van Henk Visch is immers meestal anecdotisch.
En communicatief, en daarom hangt het mede van de
mentale wereld van de kijker af hoe het beeld benoemd zal worden.
Voor Visch is dat duidelijk: laat de dingen vooral zijn
wat je ziet dat ze zijn. Nog beter: wat je wenst te zien dat ze
zijn. Een beeld als "Laura blijft" uit 1995 doet een sterk
beroep op het emotionele inlevingsvermogen van de kijker. Het
is een bronzen mensbeeld van een meter dertig hoog, een klassiek
Vischbeeld, dat wil zeggen noch man, noch vrouw. Het staat
aan de glooiende oever van een nauwe sloot die door het nieuwe
Middelheim stroomt, verscholen tussen laag geboomte. Een beeld
met witte, kleine pikogen, de armen stijf langs het lichaam,
stil wachtend. Het appelleert aan gevoel en verbeelding: angst,
dreiging, eenzaamheid, verlatenheid, magie etc. Veel is denkbaar,
maar wat het beeld uiteindelijk zou kunnen betekenen,
bepaalt de kijker zelf. Maar dat een beeld van Visch een macht
aan betekenissen heeft, is duidelijk.
De dichter
Het bronzen beeld van een vrouwfiguur die uit de aarde oprijzend
een groot, rechthoekig blok boven het hoofd uittilt, heet
"De metafoor". Het staat midden op de lege grasvlakte. Het zou
de verbeelding kunnen zijn van de beeldhouwer Henk Visch die
met een schat aan betekenissen tussen hemel en aarde wankelt,
een schat die groter is dan de mens zelf. In dit geval ook
letterlijk. Maar de beeldhouwer is ook zo veel dichter dat de
betekenissen in zijn grote doos verborgen blijven, en alleen
bestaan voor wie wil zien. Elk beeld is een metafoor, het materiaal
bij uitstek van de dichter. Hij schept een werkelijkheid
en bedoelt iets anders. Henk Visch manoeuvreert tussen het
letterlijke en het figuurlijke, tussen vorm en inhoud, tussen
abstract en figuratief. En waar wij het beeld trachten te
plaatsen, ontsnapt het weer net zo gemakkelijk aan onze beperking.
Wat doet het er dan toe wat het beeld betekent, morgen is
alles weer anders.
Openluchtmuseum voor Beeldhouwkunst Middelheim, Antwerpen.
De beelden van Henk Visch zijn daar te zien tot 18 augustus,
dagelijks van 10 tot 8 uur. Op maandag gesloten; de
toegang is gratis.
|